رفتار اخلاقی چیست؟
اخلاقیات به عنوان آیین نامة اصول اخلاقی که ضوابط خوب یا بد، درست یا نادرست را در انجام کاری مشخص می سازد و بدین طریق رفتار یک شخص یا گروه را هدیت می کند، تلقی می شود.
هدف اخلاقیات از حیث مفهوم، استقرار اصول رفتاری است که به افراد در انتخاب از میان شقوق مختلف عمل، کمک می کند. رفتار اخلاقی در عمل آن چیزی است که به عنوان »خوب« و »درست« در مقابل »بد« یا »نادرست« در یک زمینه اجتماعی پذیرفته می شود.
چهار دیدگاه درباره رفتار اخلاقی
در طول سالها، چهار دیدگاه درباره اینکه چگونه ضوابط یا ارزشهای مختلف ممکن است رویکردِ یک فرد را به رفتار اخلاقی هدایت کند، ارائه شده است:
- دیدگاه اصالت فایده 24 - رفتار اخلاقی بیشترین فایده را به اکثر مردم میرساند.
- دیدگاه اصالت فرد 25 - رفتار اخلاقی آن است که منافع شخصی را در بلند مدت به بهترین وجه، تأمین می کند.
- دیدگاه حقوق و اخلاق 26- رفتار اخلاقی آن است که به حقوق اساسیِ بشر که همه در آن مشترکند، احترام بگذارد.
- دیدگاه عدالت 27 - رفتار اخلاقی آن است که در رفتار با مردم، بی طرفانه، عادلانه، و منصفانه باشد.
رفتاری که براساس دیدگاه اصالتِ فایده اخلاقی محسوب می شود آن است که بیشترین فایده را به بیشترین مردم می رساند. دیدگاه اصالت فایده که اساس آن نوشتههای جان استوارت
1-Utilitarisms
2-Individualism
3-Moral- rights
4-Justice
28 فیلسوف قرن نوزدهم است، یک دیدگاه نتیجه گرا است که آثار وعواقب اخلاقیِ تصمیمات را بر حسب پی آمدهایشان ارزیابی می کند. به عنوان مثال، تصمیم گیرندگان امور کسب و کار به سود آوری، بازدهی، وسایر معیارهای عملکرد به قضاوت که چه چیز برای اکثر مردم بهترین است، استناد میکنند. یک مدیر ممکن است تصمیمی بر اساس اصالتِ فایده اتخاذ کند تا 30 درصد نیروی کار را به منظور سودآوری کارخانه کاهش دهد و مشاغل را برای 70 درصد بقیه محفوظ بدارد.
دیدگاه اصالت فرد در مورد رفتار اخلاقی مبتنی بر این اعتقاد است که تعهد اساسیِ شخص به افزایش منافع فردی، در بلند مدت مطرح است. اگر منافع فردی از دیدگاه بلند مدت دنبال شود، می توان استدلال کرد که کارهایی مثل دروغ گفتن و تقلب برای نفع کوتاه مدت نباید جایز شمرده شود، زیرا اگر یک نفر آن را انجام دهد، دیگران هم می کنند و منافع هیچ کس در بلند مدت حفظ نمی شود. دیدگاه اصالتِ فرد ظاهراً بایستی هوادار صداقت و درستکاری باشد، اما در امور تجاری ممکن است به اخلاق پول پرستی29 منتج شود که به وسیله یک محقق این گونه تعبیر شده است:»تجاوز از حدود قانون و پایمال کردنِ دیگران برای دستیابی به هدفهای خویش.«
رفتار اخلاقی از دیدگاه حقوق- اخلاق آن است که حقوق اساسی انسانها را رعایت و حمایت می کند. به عنوان مثال، از نظر جان لاک30 و توماس جفرسون31 حقوق همة انسانها از حیث زندگی، آزادی و رفتار عادلانه به موجب قانون باید مصون و محفوظ بماند. در سازمانهای امروزی، این مفهوم تا آنجا تسری یافته است که حقوق کارکنان در موارد ذیل همیشه تأمین و حفظ می شود: حق داشتن خلوت32 ، دادرسی عادلانه، آزادی بیان، انتخاب آزاد 33 ، سلامت و ایمنی، و آزادی عقیده 34.
دیدگاه عدالت 35 در خصوص رفتار اخلاقی برمبنای این اعتقاد استوار است که در تصمیمات اخلاقی بر اساس قواعد و ضوابطِ رهنمود دهنده با مردم به صورت بی طرفانه و عادلانه برخورد شود.
این نگرش جنبه های اخلاقی هر تصمیم را با توجه به درجه ای که برای هر کسی »منصفانه« است،
5 -John Sturt Mill
1-Pecuniary ethic
2-John Lock
3-Thomas Jefferson
4 -Right to Privacy
5-Free Consent
6-Freedom of Conscience
35 -Justice View
36 است، یعنی که خط مشیها و مقررات تا چه حد به طور منصفانه اِعمال می شوند. به عنوان مثال، آیا [یک عمل خلاف]که مدیر عالی مرتکب شده باشد با همان روشی درسی می شود که در مورد ارتکاب همان عمل از طرف یک سرپرستِ کارگاه صورت می گیرد؟ مسأله دیگر، توزیع عدالت[1] است، یعنی اینکه با افراد صرفنظر از خصوصیات فردی بر اساس نژاد، قومیت، جنسیت، سن، یا سایر ویژگیهای خاص تا چه حد به نحو یکسان رفتار می شود. به عنوان مثال، آیا یک زن با همان شرایط و تجاربی که یک مرد دارد، برای انجام یک کارِ مشابه حقوق مساوی با مرد دریافت می کند.
اخلاق مدیریتی
یک سخن قدیمی می گوید :»کسب و کار اخلاقی، کسب وکار خوب است.« این سخن را می توان در خصوص تمام اشخاص و نهادها در همه جنبه های جامعه گفت. رفتار اخلاقیِ مدیریتی نه تنها با قانون، بلکه بامجموعه ای از اصول اخلاقی مشترک در جامعه انطباق دارد. مدیرانی که اخلاقی رفتار می کنند، می توانند تأثیر مثبتی بر آدمها در محیط کار و بر کارهایی که سازمانهایشان به نفع جامعه انجام می دهند، داشته باشند. مدیرانی که به این گونه عمل نمی کنند، سازمانهایشان را در فعالیت به نحوی که از حیث اخلاقی و اجتماعی قابل قبول باشد، با مشکلات بیشتری رو به رو می کنند.
چگونه می توان ضوابط اخلاقی را در سطح بالا حفظ کرد؟
- آموزش اخلاقیات به صورت دوره و برنامه های آموزشی به افراد کمک می کند تا با دوراهیهای اخلاقی در محیط کار بهتر برخورد کنند.
- افشاء کنندگان، اعمال غیر اخلاقی دیگران را د رمحیط کار آشکار میکنند، حتی وقتی که با خطراتی از حیث وضعیت شغلی مواجه باشند.
- مدیریت عالی جو اخلاقی را برای سازمان به طور کلی به وجود می آورد و تمام مدیران موظف هستند که خود به صورت الگوهای اخلاقی مناسب عمل کنند.
نظامنامه های مدونِ رفتار اخلاقی به طور فزایندهای به کار می روند تا انتظارات سازمان را از کارکنانشان در رابطه با رفتار اخلاقی در محیط کار، رسماً اعلام دارند.
